اردوغان، ایاصوفیه و احیای امپراتوری عثمانی!

رییس‌جمهور ۶۶ساله ترکیه در جدیدترین ماجراجویی‌اش فرمان تغییر کاربری ایاصوفیه از موزه به مسجد را امضا کرد و این شعر فارسی سلطان محمد فاتح هنگام فتح قسطنطنیه (استانبول کنونی) را خواند:
بوم نوبت می زند بر طارم افراسیاب
پرده‌داری می کند در قصر قیصر عنکبوت
این فرمان که دو روز قبل (جمعه) به‌دنبال رأی دیوان عالی اداری این کشور صادر شد، حواشی بسیاری داشته است؛ اقدامی که می‌تواند به چالشی جدی در روابط ترکیه با اروپا و حتی در سطحی وسیع‌تر در روابط جهان اسلام با جهان مسیحی تبدیل شود.

اعلامیه استقلال امریکا؛ تداوم و تحول

 

۲۴۴ سال پس از تصویب اعلامیه استقلال ایالات متحده امریکا که یکی از مفاد مهم آن تأکید بر حقوق برابر انسانهاست، این کشور صحنه اعتراض‌های گسترده‌ای علیه برخی رفتارهای نژادپرستانه پلیس این کشور شده است؛ اعتراض‌هایی که هرچند از شدت آن کاسته و تا حد زیادی کنترل شد، اما نشان داد که معضل مهم تاریخی نژادپرستی اگرچه به لحاظ قانونی حل شده، اما در ناخودآگاه جمعی بعضی امریکایی‌ها همچنان حضور دارد و چون آتش زیر خاکستر هرازچندگاهی زبانه می‌کشد. البته وضعیت امروز ایالات متحده نسبت به مسأله نژادپرستی قابل مقایسه با دوران رواج برده‌داری در این کشور نیست و شرایط آن‌قدر بهتر شده که باراک اوبامای سیاه‌پوست، دو دوره رئیس‌جمهور امریکا می‌شود.

در اعتراضات اخیر به کشته‌شدن جورج فلوید ـ شهروند سیاه‌پوست امریکایی ـ توسط یک پلیس سفیدپوست، معترضین تعداد زیادی از مجسمه‌های افراد مشهوری را که به برده‌داری معروف بودند در شهرهای مختلف این کشور خراب کردند؛ مسأله‌ای که واکنش شدید دونالد ترامپ را به‌دنبال داشت. وی در سخنرانی‌اش در سالگرد اعلامیه استقلال امریکا معترضانی را که مجسمه‌ برده‌داران مشهور را تخریب می‌کنند متهم کرد که کارزاری بی‌رحمانه برای پاک کردن تاریخ ایالات متحده به راه انداخته‌اند.

اعلامیه استقلال امریکا که حدود سیزده سال قبل از تصویب قانون اساسی این کشور به تصویب رسید، در کنار قانون اساسی و منشور حقوق، یکی از سه سند مهم هویتی این کشور محسوب می‌شود. هرچند هدف اصلی تصویب اعلامیه مذکور، استقلال از امپراتوری بریتانیا بود، اما در متن آن و با هدف توجیه و حتی تقدیس استقلال، به مفاهیم بسیار مهمی اشاره شده است.

از پدرسالاری تا پاتریمونیالیسم

درگذشت محمدعلی کشاورز بار دیگر سریال پدرسالار را بر سر زبان‌ها انداخت. این سریال برای نسل دهه شصت و پیش از آن، نه صرفاً یک درام اجتماعی سرگرم‌کننده و معمولی، که توصیف بخش مهمی از فرهنگ اجتماعی ایرانیان، و در سطحی وسیع‌تر فرهنگ بخش غالبی از مشرق‌زمین بود: پدرسالاری (Patriarchy).

این واژه که شاید برای نسل امروز غریب و گاه مضحک و حتی در نگاه فمینیست‌ها ظالمانه به‌نظر برسد، در نگاه مخاطبان آن زمان سریال، امری پذیرفته‌شده و حتی نزد برخی مقدس بود؛ تا حدی که ناصر هاشمی؛ بازیگر نقش ناصر در آن مجموعه تلویزیونی می‌گوید: «در زمان پخش این مجموعه، خانم کمند امیرسلیمانی به‌دلیل داشتن شخصیتی لجباز و یکدنده در داستان فیلم، توسط یک راننده تریلی تهدید شده بود». همچنین بعضی از مردم با دیدن ناصر هاشمی در سطح شهر، او را به بازگشت به خانه پدر و احترام به بزرگ‌تر سفارش می‌کردند.

علی لاریجانی؛ دولتمردی که بلد نبود پوپولیست باشد

نحوه مدیریت و تصمیم‌گیری دکتر علی لاریجانی در سه دوره متمادی ریاست بر  مجلس شورای اسلامی نشان داد که در چارچوب جمهوری اسلامی، وی یک سر و گردن از نوعِ مدیران چند ساله اخیر ایران بالاتر است. این به‌معنای ایجاد زرهی برای وی در مقابل نقد نیست؛ قطعاً نقدهای مهمی هم می‌توان به عملکرد او وارد کرد که موضوع این یادداشت نیست.

خردگرایی را در این نوشتار در مقابل توده‌گرایی یا پوپولیسم به‌معنای منفی آن به‌کار می‌برم. در ادبیات سیاسی و تاریخ تحولات سیاسی، دو معنای مثبت و منفی را می‌توانیم برای پوپولیسم (populism) پیدا کنیم؛ معنای مثبت آن یعنی مردم‌گرایی و معنای منفی آن یعنی عوام‌گرایی؛ در مقابل نخبه‌گرایی. البته در میان اهالی سیاست، هنگام استفاده از واژه پوپولیسم بیشتر معنای منفی آن به ذهن متبادر می‌شود و تجربه زیسته‌ی جوامع مختلف در عرصه‌های سیاسی و اجتماعی نیز مؤید همین مسأله است؛ یعنی پوپولیسم بیشتر بار منفی دارد.

هزار صفحه در بیست روز!

بحران کرونا و معضل قرنطینه‌نشینی برای اصحاب پژوهش و اندیشه، توفیقی اجباری است که به مدد آن می‌توانند به دور از هیاهوی بوروکراسی و سروصدای تکنولوژی (این فرزندان آسایش‌آور و آرامش‌بَر مدرنیته) در کنجی بنشینند و بخوانند و بنویسند.

حجت‌الاسلام دکتر رسول جعفریان؛ استاد پرکار تاریخ دانشگاه تهران که اکنون ۵۶ ساله است و نخستین کتابش را در ۲۰ سالگی منتشر کرده، تاکنون تألیف حدود ۷۰ کتاب و ترجمه و تحقیق ۹۰ کتاب را در کارنامه خود دارد. طبیعی است که این مورخ پرکار از ایام قرنطینه نیز بیشترین بهره را ببرد.

عراق؛ در جست‌وجوی آرامش در حضور دیگران

حدود چهار ماه از استعفای عادل عبدالمهدی از سمت نخست‌وزیری عراق در پی اعتراضات مردمی می‌گذرد و این کشور همچنان بدون نخست‌وزیر است.

دیروز پس از آنکه عدنان الزرفی نیز از تشکیل کابینه انصراف داد، مصطفی الکاظمی از سوی برهم صالح؛ رییس‌جمهور عراق مأمور تشکیل کابینه گردید. پیش از الزرفی نیز توفیق علاوی مأمور تشکیل کابینه شده بود که او نیز در موعد مقرر موفق به تشکیل کابینه نشد. بدین ترتیب الکاظمی سومین گزینه برای تشکیل کابینه پس از استعفای عادل عبدالمهدی است.